Aleksander Dumas - ojciec D`Artagnana

Urodziłem się w Villers-Cotterêts, małym mieście w departamencie Aisne usytuowanym przy drodze wiodącej z Paryża do Laon, dwieście kroków od ulicy de la Noue, gdzie zmarł Demoustiers, dwie mile od la Ferté-Milon, gdzie urodził się Racine, siedem mil od Château-Thierry, gdzie urodził się La Fontaine. Urodziłem się 24 lipca 1802, w domu przy ulicy Lormet." (Mes Mémoires). Tak napisze o sobie Aleksander Dumas, człowiek, którego genius loci najwyraźniej obdarzył talentem równym talentowi Racine'a i La Fontaine'a.

Składając swe pisarskie przeznaczenie na karb tajemniczych właściwości rodzinnej okolicy, Aleksander Dumas także w swym charakterze dopatrywał się cech odziedziczonych po dwóch różnych warstwach społecznych: "Złożony z dwóch żywiołów – arystokratycznego ze strony ojca i ludowego ze strony matki, jak nikt łączę w mym sercu pełen szacunku podziw dla wszystkiego, co wielkie z czułą i głęboką sympatią dla wszystkiego, co nieszczęśliwe."

To wprawdzie spore uproszczenie, gdyż był on po mieczu potomkiem normandzkich szlachetków Davy de la Pailleterie, ale i wnukiem murzyńskiej niewolnicy z San-Domingo, Marii Cessette Dumas, a po kądzieli należał do prowincjonalnego mieszczaństwa, ale stosunek do swego pochodzenia doskonale wyjaśnia sprzeczności, które uważny czytelnik z łatwością zaobserwuje w jego twórczości. Z jednej strony sympatie republikańskie Dumasa nie budzą najmniejszej wątpliwości, z drugiej jednak nikt nie szkicuje postaci arystokratycznych równie pociągających swą brawurą, szlachetnością i wielkopańskimi manierami. Każdy dostrzeże, jak bardzo autor był zafascynowany światem zniszczonym przez rewolucję.

Młodość autora Muszkieterów upłynęła na nauce u księdza Grégoire w Villers-Cotterêts, do której podobno niezbyt się przykładał. W roku 1816 Dumas został klerkiem u notariusza w rodzinnym miasteczku. Nad studia prawnicze przekładał jednak łowy. Pierwsze spotkanie z literaturą nastąpiło za pośrednictwem przyjaciela Adolfa Ribbinga de Leuven, autora wodewilów, który wybrał go na współpracownika. W 1822 roku dwudziestoletni Aleksander odkrywa Paryż, gdzie zamieszkał rok później, zatrudniony w biurach księcia Orleanu Ludwika-Filipa. W tym czasie bywał w salonach literackich. Zaczytywał się w modnych dziełach romantyków: Schillera, Goethego, Waltera Scotta, Byrona i Jamesa F. Coopera.

10 lutego 1829 roku, w ciągu jednego wieczoru, Aleksander Dumas stał się gwiazdą dzięki premierze sztuki Henryk III i jego dwór. Dramat, tytułem nawiązujący do kronik historycznych tak cenionego przez romantyków Szekspira, ukazywał zarówno mechanizmy rywalizacji politycznej Henryka III z Gwizjuszem, jak i namiętność uczuć. Rok później w teatrze Odeon odbyła się premiera kolejnej jego sztuki Christine, Sukcesem zakończyła się także premiera Antony'ego . Wybuchła jednak rewolucja 1830 roku, w którą Dumas zaangażował się z całym zapałem republikańskich przekonań. Niestety, marzenia o republice trzeba było odłożyć na przyszłość, gdyż owocem zmagań stała się duszna monarchia lipcowa. Sytuacja polityczna dotknęła młodego dramaturga bezpośrednio, gdy jego Wieżę Nesle zdjęto z desek teatru ze względu na zbyt gwałtowne reakcje rozentuzjazmowanego tłumu.

Do rozczarowań politycznych doszły niebawem pierwsze porażki sceniczne. Po tych doświadczeniach, w 1832 roku, Aleksander porzucił Paryż i wyruszył do Szwajcarii i Północnych Włoch. Przy tej okazji odkrył zamiłowanie do podróży, które do końca życia prawie będzie go pchało w drogę. W 1834 zwiedził południe Francji, Włochy i Sycylię; Belgię i dolinę Renu w 1838; lata 1840–1843 spędził we Florencji, w 1846 roku wybrał się do Hiszpanii i Afryki Północnej, w 1849 – do Holandii, a w 1857 – do Londynu. Daleko, bo aż do Rosji zagnał go niespokojny duch w 1858roku; wówczas zwiedził także Kaukaz i Grecję. Wrócił do północnych Włoch w 1860 roku, cztery lata spędził w Sycyli i Neapolu, po czym pojechał do Austrii i Węgier. W ostatnią podróż do Hiszpanii wybrał się w 1870 roku.

Pierwsza z jego peregrynacji zaowocowała debiutem prozatorskim Wrażeniami z podróży, napisanym z werwą zbiorem gawęd i anegdot. Czytelnicy mogli poznać zwiedzane miejsca nie tylko z opisów, ale też legend, mitów i baśni. Ten nurt twórczości Dumasa obfituje zresztą w tytuły: Impressions de voyage (En Suisse), Le Midi de la France, Une année à Florence, Le Corricolo, Le Speronare, Le Capitaine Arena, Excursions sur les bords du Rhin, La Villa Palmieri, De Paris à Cadix, Le Véloce, ou Tanger, Alger et Tunis, Nouvelles impressions de voyage, De Paris à Astrakhan, Le Caucase.

Po powrocie do ojczyzny Dumas dał się poznać paryskiemu światkowi artystycznemu jako człowiek niezwykle towarzyski, uwielbiający wystawne uczty w gronie przyjaciół. Bywali na nich wielcy artyści, z Eugeniuszem Delacroix i Victorem Hugo na czele. Skłonność do świętowania i umiłowanie przyjemności stołu odbiły się na wyglądzie pisarza, który ze smukłego, gibkiego młodzieńca stał się mężczyzną z pokaźnym brzuszkiem, co jednak nie przeszkadzało mu w miłosnych podbojach. Spośród wielu towarzyszek jego życia wspomnijmy tylko Laurę Labay, która w 1824 roku urodziła mu syna Aleksandra, Bellę Kreilssamner, matkę jego córki Marii (ur. w 1831 roku) i aktorkę Idę Ferrier, jedyną małżonkę Dumasa.

Sukces wydanych w 1840 roku Wrażeń oraz triumfy, jakie na łamach Journal des débats święcił Eugène Sue ze swoimi Tajemnicami Paryża, skłoniły Dumasa, by spróbować sił w felietonie, czyli popularnej wówczas powieści w odcinkach.

W 1841 roku Dumas wydaje Kawalera d'Harmental, powieść z czasów regencji, jeszcze niezbyt udaną. Wreszcie w 1844 roku, Dumas stał się prawdziwą gwiazdą. Ukazały się bowiem po kolei Trzej Muszkieterowie, Córka Regenta, Hrabia de Monte-Christo i Królowa Margot.

Na sukces monumentalnych powieści Dumasa zapracowali także współpracownicy. Najważniejszym pomocnikiem w tym okresie był Auguste Maquet. Co prawda, pod adresem pisarza padały krytyczne opinie, że dzieła pisane "do spółki" nie są utworami autorskimi, że nie wiadomo, komu je przypisać itd. Jednak powieść historyczna wymagała przede wszystkim solidnej pracy z materiałem źródłowym. Dokonania Dumasa w tym zakresie są nieporównywalne z żadnymi innymi. Oczywiście, wcześniej był Walter Scott. Ten jednak tworzył dzieła, w których historia stanowiła tylko lekko naszkicowane tło, a większość postaci zrodziła się w wyobraźni pisarza. Nie można tego porównać z Królową Margot, gdzie wszyscy bohaterowie są autentyczni, podobnie jak opisane wydarzenia – nawet jeśli pojawiają się w nieco zmienionej, literackiej wersji. Co więcej, nie były to wydarzenia kalibru wielkich bitew, opisywanych w szkolnych podręcznikach które np. stanowią tło powieści Sienkiewicza. W większości powieści Dumas korzystał z pamiętników z epoki, odkrywając najczęściej zupełnie nieznane szerokiej publiczności intrygi dworskie, czy zapomniane fakty, np. wizyty księcia Buckinghama w Luwrze, miłostki Małgorzaty de Valois, okoliczności towarzyszące początkom romansu między Ludwikiem XIV a Luizą de la Vallière. Napisanie każdej z wielkich powieści historycznych wymagało od autora długich studiów. I można tylko podziwiać, jak bardzo przesiąkł on atmosferą epoki, zanim usiadł do pisania. Wszelkie zmiany czy nawet zafałszowania prawdy historycznej nie wynikały z braku wiedzy autora, a były przemyślane i zamierzone. Ale historia w powieściach Dumasa miała służyć literaturze, nie odwrotnie. Dzięki takiemu założeniu jego książki czyta się dziś nie tylko z pożytkiem, ale wręcz z prawdziwą przyjemnością, czego nie da się powiedzieć się np. o Józefie Kraszewskim.

Po sukcesie pierwszych powieści Dumas znów stał się towarzyskim rozrzutnikiem. Zrealizował jeszcze dziecinne marzenie, kupując teren w Port-Marly pod budowę domu, który nazwie Zamkiem Monte-Christo. Tymczasem nadal tworzy w nieprawdopodobnym rytmie. Jak grzyby po deszczu rodzą się Dwadzieścia lat później, Kawaler de Maison-Rouge, La dame de Monsoreau, Le bâtard de Mauléon, Józef Balsamo, Les Quarante-Cinq, Wicehrabia de Bragelonne.

W 1847 roku, w bajecznym zamku Monte-Christo Dumas, który zawsze uważał się przede wszystkim za dramaturga, stworzył Teatr Historyczny, gdzie będą wystawiane m.in. adaptacje jego najsłynniejszych powieści

W 1848 roku Aleksander znów uczestniczy w Rewolucji. Liczył na mandat posła, ale nie został wybrany. Był to jednocześnie ostatni rok prosperity. Publikacja Naszyjnika Królowej oraz Les mille et un fantômes nie powstrzymała ruiny finansowej. W roku 1849 zamek Monte-Christo poszedł pod młotek. Rok później upadł Teatr Historyczny. Wydanie Anioła Pitou i Czarnego tulipana to ostatnie światełka przed zmierzchem. Dumas tonął w długach. Sprzedaż zamku nie nasyciła wierzycieli, więc ścigany przez nich, musiał się schronić w Brukseli. Tam odnalazł starego przyjaciela Wiktora Hugo, emigranta politycznego. Mimo trudności pisał nadal. Powstały Olympe de Clèves i Moje pamiętniki.

W roku 1853, Dumas miał nadzieję na powrót dawnych, dobrych czasów. A to dzięki pomysłowi, który – jak sądził – przyniesie mu wielkie bogactwo. Założył własną gazetę. Mousquetaire miał być miejscem, gdzie bez nacisków ze strony wydawców i bez konieczności płacenia im za pośrednictwo autorzy mogliby drukować swe dzieła. Niestety, pismo nie uzyskało wystarczającej popularności i upadło, podobnie jak kolejne przedsięwzięcie wydawnicze Le Monte-Christo. W latach pięćdziesiątych Dumas, jak Portos w Wicehrabim de Bragelonne, bezskutecznie próbował utrzymać się na powierzchni. Zagraniczne podróże były swego rodzaju ucieczką przed problemami pisarza w ojczystym kraju. Wyjechał daleko, bo aż do Rosji. A potem znów do Italii, gdzie spotkał człowieka, który go zafascynował. Garibaldi był dla Dumasa wcieleniem wszystkich marzeń republikańskich. Aleksander odzyskał siły i energię. Wierzył, że nadszedł dlań czas działania. Na pokładzie swego jachtu Emma przewiózł z Marsyli na Sycylię broń dla włoskich powstańców. Po zwycięstwie, wdzięczny przywódca mianował francuskiego powieściopisarza dyrektorem wykopalisk i muzeów w Neapolu, gdzie pozostał do roku 1864. W 1863 roku ukazała się kolejna powieść Dumasa La San Felice, poświęcona Republice Neapolitańskiej. Po jej sukcesie Dumas próbował na nowo podbić Paryż. Bezskutecznie. W stolicy Francji większe triumfy święcił już jego syn, autor rozchwytywanych melodramatów. Pisarz podejmuje kolejną serię podróży, kolejne nieudane próby wydawnicze: wznowienia Le Mousquetaire, a następnie wylansowania gazety D'Artagnan. Niestety, nic mogło ukryć smutnej prawdy – Dumas Starszy się skończył. Po ostatniej podróży do Hiszpanii, w roku 1870, pisarz przeprowadza się do willi swego syna w Dieppe, gdzie umiera w 5 grudnia 1872 roku. Po jego śmierci ukazuje się jeszcze jedno dzieło, zupełnie wyjątkowe na tle całej twórczości, Grand Dictionnaire de la Cuisine (Wielki Słownik Kulinarny) dotąd nieznany polskiemu czytelnikowi.